روشهای ارتباطی مکمل و جایگزین

روشهای ارتباطی مکمل و جایگزین (Augmentative and alternative communication system) برای افراد مبتلا به اتیسم عبارتند از :

1-تکمیل یا جایگزینی گفتار یا نوشتار طبیعی با استفاده از وسایل کمکی (مثل استفاده از عکس، تصویر و نمادهای برجسته)

2- تکمیل یا جایگزینی گفتار یا نوشتار طبیعی بدون استفاده از وسایل کمکی (مثل زبان اشاره و هجی با انگشتان)

روش ارتباطی مبادله تصویر:

این روش برای کودکانی که گفتار ندارند یا گفتار آنها بسیار محدود است استفاده می شود و بر مهارتهای تقاضا کردن و ابراز نظر تاکید دارد. این روش شامل شش مرحله است که با مبادله یک تصویر با محرک دلخواه آغاز می شود و به درخواست کردن و اظهارنظر با استفاده از جمله ختم می شود. پیش نیازی که کودک باید داشته باشد نشان دادن موارد دلخواه با اشاره کردن یا به دست گرفتن آنها می باشد.

مرحله1: این برنامه با همکاری سه نفر آغاز می شود. فرد آموزش گیرنده، شریک ارتباطی، درمانگر.

مرحله یک با هدف معرفی تصویر و برقراری ارتباط با محرک غیرشرطی (شی خواسته شده) است. هنگامیکه فرد برای به دست آوردن محرک دلخواه خود تلاش می کند  درمانگر فرد را به برداشتن کارت تصویر دلخواه و دادن آن به شریک ارتباطی تحریک می کند. فقط یک کارت تصویر در نزدیک فرد وجود دارد. شریک ارتباطی باید روبه روی فرد نشسته باشد. وقتی فرد کارت را به شریک ارتباطی داد فورا محرک درخواست شده به فرد داده می شود و شریک ارتباطی فقط نام محرک درخواست شده را می گوید مثلا “سیب”. درهرجلسه می توان تا سه تقویت کننده را مورد استفاده قرار داد.

مرحله2: در این مرحله هدف افزایش تقاضای خودانگیخته است. شریک ارتباطی از فرد فاصله بیشتری می گیرد و کم کم این فاصله را بیشتر می کند و فرد برای دادن کارت و گرفتن محرک دلخواه شریک ارتباطی را دنبال می کند.

مرحله3: هدف از این مرحله آموزش تمایز و انتخاب کارت صحیح می باشد. در کنار فرد به جای یک کارت دو کارت وجود دارد. یک کارت تصویر مورد دلخواه فرد و تصویر دیگر که مورد دلخواه فرد نیست مثل یک “سیب” و یک “ملاقه”. اگر فرد کارت اشتباه برداشت و به شریک ارتباطی داد همان محرک اشتباه به او داده می شود. این کار ادامه می یابد تا فرد تمایز تصاویر را یادبگیرد.

مرحله4: این مرحله شروع جمله سازی است که با “می خوام” جمله ساخته می شود. فرد باید کارت دلخواه را کنار کارت “می خوام” قرار دهد تا محرک به او داده شود.

مرحله5: در این مرحله از او می پرسیم که چه می خواهی و فرد باید با استفاده از “می خوام” جمله بسازد. تا به محرک دلخواه به او داده شود (توجه کنید که مهارت های کلامی و بیانی کودک باید مدنظر قرار داده شود)

مرحله6: این مرحله برخلاف مراحل قبل که فقط بر تواناییهای تقاضا کردن تاکید داشتند بر توانایی پاسخ دادن تاکید دارد. مثلاً به فرد آموزش داده می شود جواب سوالهایی از قبیل چه می خواهی؟ چه می بینی؟ و … را بدهد.

در روش ارتباطی مبادله تصویر هم از تصاویر رنگی و هم از تصاویر سیاه و سفید می توان استفاده کرد. اندازه کارتهای تصویری 4*4 سانتیمتر است.

برگرفته از: مشکلات ارتباطی کودکان درخودمانده و اثربخشی روش ارتباطی مبادله تصویر (پکس)

(Communication problems in autistic children and effectiveness of picture exchange communication system (PECS

نوشته: هادی زرافشان (کارشناس ارشد روانشناسی کودکان استثنایی) و دکتر حمید علیزاده (دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی) با اندکی تلخیص.