موسیقی‌درمانی روشی نوین در درمان بیماران اوتیسم

کاربرد موسیقی در درمان افراد اتیستیک

مطالعات پژوهشگران بر روی بیماران با بیماری‌های مختلف از جمله اتیسم نشان داده که استفاده از موسیقی تأثیرات مثبتی بر روند درمان بیماری‌ آن‌ها دارد. بر اساس نتایج به دست آمده با توجه به این‌که سیستم عصبی و عملکردهای بدن انسان از یک الگوی ریتمیک پیروی می‌کند، لذا موسیقی با تقویت مسیرهای عصبی و هماهنگی بدن با عوامل ریتمیک می‌تواند به درمان بیماری‌ آن‌ها کمک شایانی نماید.

 موسیقی‌درمانی روشی نوین در درمان بیماران اوتیسم

افراد با اختلالات اوتیسم به دلیل خود فرورفتگی، اجتناب از تماس مستقیم با دیگران و ارتباط محدود کلامی، شیوه‌های معمول روان‌پزشکی درمان آن‌ها را دچار مشکل می‌کند. در اینجا موسیقی می‌تواند به عنوان یک محرک خارجی نافذ، ارتباط غیرکلامی مؤثری با کودک اوتیسمی برقرار کرده و سبب تحریک در پاسخگویی او شود.

در واقع سعی بر این است تا با کمک موسیقی و روش‌های هوشمندانه، توجه کودک را افزایش داد تا هیجانات در او تعدیل و برانگیخته شده و از این طریق شناخت و رفتار تنظیم و در نهایت ارتباطات او بهتر شود.

در پژوهشی که توسط بوفویل صورت گرفت از موسیقی و صدا برای درمان ۱۴ کودک اوتیستیک استفاده شد. نتیجه این تحقیق حاکی از آن بود که ۱۳ نفر از ۱۴ کودک به سازهای موسیقی علاقه‌مند شده و ارتباط خوبی را با محیط و نیز درمانگر خود برقرار نمودند.

فواید موسیقی‌درمانی در درمان اتیستیک

– افزایش و کمک به برقراری ارتباط

– شکست الگوهای انزوا

– کاهش تقلید و تکرار سخن دیگران

– حذف استفاده از یک زبان تابع

– افزایش درک زبان

– آموزش مهارت‌های اجتماعی

– تقویت شنیداری و دیداری

– افزایش سطح آگاهی

– تقویت و تولید صدا و گفتار

– تحریک فرآیندهای ذهنی

– تقویت استفاده کاربردی از لب، زبان، فک و دندان‌ها

– تقویت هوش، خلاقیت و تمرکز

چگونگی تأثیر موسیقی در درمان اوتیستیک

عدم برقراری روابط اجتماعی یا کمبود آن از ویژگی‌های اصلی افراد اوتیستیک به شمار می‌آید که آن‌ها را از عکس‌العمل‌های هیجانی یا عاطفی و رابطه با همسالان و دیگران ناتوان می‌سازد. در مقابل موسیقی سمبل عوامل ارتباطی بوده و فرد اوتیمسی در طول جلسات درمانی خود از طریق موسیقی با ۵ عامل زیر بالاجبار در حال ارتباط می‌شود.

۱. درمانگر

۲. همسالان

۳.خود

۴. ابزار

۵. موسیقی

در واقع چنانچه از یک درمانگر مسلط در حوزه موسیقی‌درمانی استفاده شود، وی می‌تواند با یک برنامه‌ریزی دقیق و خلاقانه، ارتباط مؤثری با فرد اوتیستیک و عوامل ارتباطی بالا برقرار کرده و نارسایی‌های ارتباطی در حوزه‌های زیر را در او کاهش و یا حتی از بین ببرد.

حوزه‌های اثرگذاری موسیقی بر درمان اختلالات اوتیسم

۱. رشد کلامی و صحبت کردن

۲. حذف رفتارهای تکراری

۳. رفع اختلالات ادراکی و حسی

۴. افزایش مهارت‌های حرکتی کوچک و بزرگ

چگونگی موسیقی‌درمانی در رشد کلامی بیماران اتیسم

یکی از مشکلات اساسی بیماران اوتیسمی ناتوانی در صحبت کردن و درک سمبل‌ها و نمادهای کلامی است. به عبارت دیگر آن‌ها برای چیزهایی که نمی‌بینند یا نمی‌شنوند، جایگزینی ندارند. این افراد زبان نامفهومی دارند.

درمانگر می‌کوشد تا با استفاده از موسیقی و تکنیک‌های آن، گفتار آوایی را در بیمار اوتیستیک تقویت کرده و باعث فعال‌سازی فرآیندهای ذهنی در درک مفاهیم و سمبل‌ها شود.

به عقیده محققان، در افراد اوتیستیک گفتار و زبان که در نیمکره چپ مغز هستند، دچار آسیب شده‌اند. اما فعالیت‌های موسیقی مربوط به نیمکره راست مغز است. بنابراین می‌توان این‌گونه دریافت که از طریق موسیقی فرآیند عصبی شکل می‌گیرد که نیمکره راست بر روی نیمکره چپ تأثیر گذاشته و گفتار در بیماران اوتیسمی رشد می‌یابد. همچنین اگر برنامه‌های موسیقی همراه با علائم دیداری و لمسی باشد، این فرآیند مؤثرتر خواهد بود.

چگونگی تأثیر موسیقی‌درمانی در حذف رفتارهای کلیشه‌ای بیماران اوتیستیک

چنانچه از فعالیت‌های موسیقی‌درمانی به صورت جذاب و هیجان‌انگیز باشد، فرد اوتیسمی را علاقه‌مند به انجام فعالیت‌های حسی، حرکتی و ادراکی می‌کند. در نتیجه وی مشغول علایق خود شده که همین امر سبب حذف رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری در او می‌شود.

تجربه نشان داده که تکنیک‌های منفعل موسیقی‌درمانی نظیر گوش دادن به تنهایی می‌تواند اثرگذار باشد، اما بهتر آن است که تکنیک‌های فعال که در آن فرد اوتیستیک نقش دارد، به برنامه‌ها اضافه گردد. در این بین با زیر نظر گرفتن رفتارها محرک‌هایی که سبب اضطراب و برگشتن بیمار اوتیسمی به دنیای خود می‌شود، را باید شناسایی و حذف نمود.

البته گاهی ممکن است با توجه به خصوصیت افراد اوتیستیک، وی به یک محرک خاص از فعالیت‌های موسیقی علاقه‌مند شده و با تکرار مداوم آن تبدیل به رفتاری کلیشه‌ای در او شود. برای حل این مشکل درمانگر باید با متنوع کردن فعالیت‌ها از کلیشه‌ای شدن آن در فرد بیمار جلوگیری به عمل آورد.

چگونگی تأثیر موسیقی در رفع اختلالات حسی-ادراکی بیماران اوتیستیک

اختلالات حسی گوناگون در افراد اوتیسمی فراوان است. فعالیت‌های موسیقی‌درمانی می‌تواند در وحدت و یکپارچه‌سازی حس‌های درونی این افراد نقش مهمی داشته باشد.

انواع صداها با توجه به درجه بلندی، تون، مدت و شدت کشش سبب واکنش‌های مختلفی در بیماران اوتیستیک می‌شود. هر چند مشاهده و تفسیر آن‌ها کار سختی است؛ اما درمانگر می‌تواند با استفاده از تجارب خود حرکات صورت، چشم یا بدن بیمار اوتیسمی را تجزیه و تحلیل کرده و رفتار او را درک کند.

افراد اوتیستیک از لمس کردن فراری هستند. اما هنگامی که از اعضای بدن برای نواختن سازهای موسیقی استفاده می‌کنند، کم‌کم به این کار آگاهی پیدا کرده و حتی گاهی صحبت کردن در آن‌ها نیز تقویت می‌شود. به عبارتی دیگر بیمار اوتیستیک با لمس سازهای مختلف، مقایسه صداها، گوش دادن به موسیقی و انجام حرکات موزون، به درک آگاهانه از محیط دست پیدا کرده و پاسخ‌های بهتری به محرک‌های اطراف خود می‌دهند.

چگونگی تأثیر موسیقی‌درمانی در افزایش مهارت‌های حرکتی بیماران اوتیستیک

نواختن آلات موسیقی نیاز به هماهنگی حرکات دست و بدن دارد که این در رشد و تقویت مهارت‌های حرکتی بیماران اوتیسمی تأثیرگذار خواهد بود.  در این بین نواخت برخی از ادوات موسیقی نظیر پیانو، گیتار و درامز مهارت‌های حرکتی قوی‌تری می‌طلبد که می‌توان برای هماهنگی حرکتی متوالی و ظریف از آن‌ها بهره جست.

راه رفتن و هم‌زمان با ریتم آهنگ دست زدن و نیز رقص به دلیل درگیری چند اندام در تقویت مهارت‌های حرکتی کوچک و بزرگ بیماران اوتیستک مفید هستند.

سخن آخر

بر اساس آنچه گفته شد موسیقی به عنوان ابزاری مناسب و غیر تهدیدی می‌تواند از درگیرهای ذهنی و در خودماندگی افراد اوتیستیک بکاهد و آن‌ها را با حسی جدید آشنا نماید. اما با توجه به خصوصیات بیماران اوتیستیک هیچ قاعده درمانی کلی برای آن‌ها وجود ندارد. در واقع نمی‌توان به طور صد درصد گفت که موسیقی در درمان اختلالات همه بیماران اوتیستیک مؤثر است. ممکن است موسیقی علائم یک فرد را حذف و در مقابل برای فرد دیگر نتیجه معکوس دهد و حتی رفتار حسی یا حرکتی اضافی را به وجود آورد. بنابراین استفاده از یک کارشناس آموزش‌دیده در هر دو حوزه موسیقی و درمانگری بیماران اوتیسمی برای پیشگیری از آسیب‌های احتمالی لازم و ضروری است.