آنچه در کارگاه اتیسم و بلوغ گذشت

بلوغ یکی از مهم‌ترین دوره های زندگی هر فرد محسوب می‌شود، زیرا سرآغاز تحولات و دگرگونی‌های زیستی و روان‌شناختی اوست، کودک به‌عنوان یک نوجوان به‌سوی بزرگ‌سالی گام برمی‌دارد. بلوغ و چالش های آن برای افراد با نیازهای ویژه نیز همانند افراد عادی است ولی با تفاوت،در بعضی موارد مثل نقش جنسی ، هویت جنسی ، ثبات جنسی و بهداشت جنسی که به هماهنگی رشد ذهنی و فیزلوژیکی نیاز است، در حفظ، نگهداری و مهارگری نیازها با تأخیرهای بیشتری مواجه‌اند. همچنین در دوره‌ی سنی بلوغ جنسی با توجه به تغییراتی که ازلحاظ فیزلوژیکی و روان‌شناختی برای نوجوان پیش می‌آید، امکان بروز رفتارهای هیجان مدار و لغزش‌های جنسی بیشتر است. در افراد دارای اتیسم نیز، مشکلات خود این اختلال به چالش جدید بلوغ نیز اضافه می گردد و در نهایت منجر به افزایش فشار روانی برای خانواده ها می گردد، که با حس های همچون خجالت، احساس گناه، اضطراب و گاها خشم همراه است، و اینکه در نهایت منجر به بروز رفتارهای جنسی نامناسب از سوی فرزندشان می گردد. در همین راستا، خانواده ها میبایست دانش و آگاهی داشته باشند، و بتوانند آموزش های صحیح و مناسب را به فرزندشان ارائه دهند، ضروری می باشد.
سرکار خانم دکتر معصومی، فوق تخصص سکسولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، بارها همکاری های خوبی با انجمن اتیسم ایران در زمینه های همچون، برگزاری کارگاه بلوغ برای خانواده های اتیسم، مصاحبه با مجله آوای اتیسم و همکاری در زمینه تالیف کتابچه های بلوغ ویژه افراد دارای اتیسم، و…. داشته اند، در همین راستا، آنچه در کارگاه بلوغ گذشت را به صورت چندین نکته به منظور استفاده بیشتر خانواده ها ترتیب داده ایم.
۱٫ بلوغ در محدوده سنی ۱۰ تا ۱۹ سالگی تجربه میگردد.
۲٫ مراحل بلوغ شامل بلوغ جسمی،بلوغ عاطفی-روانی،شناختی،اجتماعی و بلوغ جنسی است.
۳٫ نوجوانان دارای اختلال طیف اتیسم همچون دیگر افراد جامعه روند رشد جسمی، جنسی، روانی، عاطفی و اجتماعی مشابهی را طی می کنند. عوامل مختلفی در فرآیند بلوغ تاثیر می گذارد، چیزی که باید بررسی شود این است که خود اختلال اتیسم چه تاثیری بر بلوغ می گذارد.
۴٫ دو اصل کلی و مهم در رفتار جنسی در افراد با طیف اختلال اتیسم وجود دارد:
اصل اول: با بیماری، آسیب و ناتوانی بعد جنسی زندگی فرد از بین نمی رود بلکه تنها شکل زندگی جنسی وی عوض می شود.
اصل دوم: رفتارهای جنسی قابل تعلیم و تنظیم است.
سابقه سواستفاده جنسی در افراد داری اختلال طیف اتیسم تا ۷۵% گزارش شده است.لذا آموزش جنسی و توانمند کردن این افراد برای مدیریت رفتارهای جنسی خود دارای اهمیت است.
۵٫ بلوغ در نوجوانان مبتلا به اتیسم موجب بروز اضطراب میگردد.
۶٫ رفتارهای شایع بچه های دارای اتیسم
۱) عریان شدن در محیط های عمومی.
۲) خودارضایی که از شایع ترین رفتارجنسی در دوران بلوغ است به ویژه در پسران.
۳) لمس، بوسیدن و بغل کردن غریبه ها
۴) علاقه مند شدن به افراد دیگر و برقراری ارتباط رمانتیک
۷٫ استفاده از دارو درمانی برای به تاخیر انداختن فرآیند بلوغ در کودکان و نوجوانان اجتناب شود زیرا همان طور که می دانید مسائل جنسی امری طبیعی در فرآیند تکامل انسان است و نباید این بخش از روند تکاملی افراد دارای اتیسم را به تاخیر انداخت .
۸٫ هنگام بروز رفتار جنسی چه کاری باید انجام داد؟
در وهله ی اول مهم است که نگذارید رفتار شروع بشود. برای اینکار باید رفتارهای پیش بینی کننده اولیه را شناسایی کنید. بلافاصله مداخله می کنیم و موقعیت بچه را عوض می کنیم. برای انجام این کار چیزهایی را که دوست دارد پیشنهاد می کنیم و از بروز رفتار جلوگیری می کنیم. اما اگر رفتار جنسی شروع شد مداخله نمی کنیم، سرزنش نمی کنیم، دعوا نمی کنیم، کتک نمی زنیم و….، چراکه در صورت انجام این کار شدت اضطراب فرد افزایش پیدا می کند و این خود باعث می شود رفتار جنسی تشدید شود. بعد از اتمام کار او را بغل کنید، نوازش کنید و… . همچنین طوری رفتار کنید که انگار چیزی ندیده اید. توجه کنید که نباید بگذارید تعداد این رفتار ها زیاد شود، چون تبدیل به عادت می شود.
۹٫ استراتژی و برنامه ای برای مدیریت بلوغ و رفتارهای جنسی شامل موارد زیر است:
۱) میزان رشد جنسی نوجوان خود را ارزیابی کنید.
۲) نرمال یا غیرنرمال بودن رفتار را مشخص کنید.
۳) اگر توانستید عامل اولیه را تشخیص دهید، به صورت زمینه ای آن را کنترل کنید.
۴) لیستی از فعالیت های دلخواه فرزندان خود تهیه کنند و برنامه ای برای اوقات فراغتشان در نظر بگیرید. برنامه های مختلفی در طول روز برای نوجوان خود قرار دهید. چراکه بعضی از افراد دارای اختلال طیف اتیسم نه صرفا بخاطر قصد لذت، بلکه گاهی به خاطر کاهش اضطراب ممکن است در اوقات فراغت خود به سمت رفتار خودارضایی پیش بروند،
۵) کنترل عوامل زمینه ای: اضطراب بیشترین و اثرگذارترین نقش را دارد. بدین منظور فراوانی رفتاری که فرزندتان در طول هفته انجام می دهد را ارزیابی کنید. چراکه اضطراب به گونه ای است که میزان اشتهای جنسی را به صورت کاذب بالا می برد.
۶) برای اضطراب آن ها باید داروهایشان را مصرف کنند، دارو به صورت زمینه ای کنترل می کند اما گاهی این نوجوان، در موقعیت اضطرابی قرار می گیرند مثلا در دوستیابی ناموفق می شود یا جر و بحث می کند و … این موارد اضطراب های موقعیتی هستند. باید حواسمان به این موقعیت ها باشد و سریعا مدیریت کنیم و نگذاریم استرس و اضطرابشان بالا رود، تعاملات ارتباطی و اجتماعی در منزل باید با حداقل اضطراب شبیه سازی شود، فراموش نشود ارتباط صحیح و صمیمی والدین با کودک می تواند اضطراب کودک را تا حد زیادی کم کند.
۷) گاهی اوقات اگر نوجوانتان در مدرسه مشکلی دارد، شما با مشاور یا معلم کلاس صحبت کرده و نکات لازم را ارائه دهید.
۸) آموزش مهارت های ارتباطی: این افراد از نظر تعاملات ارتباطی، اجتماعی و درک هنجارهای اجتماعی مشکل دارند. بنابراین لازم است که مهارت های ارتباطی و اجتماعی متناسب با سن آن ها شروع کنید، مانند آموزش حریم خصوصی، حریم بین فردی، حریم اجتماعی و حریم عمومی در مکانهایی نظیر تاکسی، اتوبوس، خیابان، پارک، مترو و …
۹) از طریق اشکال مختلف بدن یا از طریق بدن خودش، اندام های عمومی را آموزش بدهیم، در مورد اندام خصوصی هم این توضیح را باید بدهیم که بدن انسان قسمت های خصوصی دارد و هیچ کس نباید آن ها را لمس کند و دست بزند به جز مادر و پدر (با توجه به سن بچه) و اگر مریض شد، دکتر یا پرستار فقط اجازه دارد.
۱۰) افراد دارای اختلال اتیسم به علت ماهیت اختلال خود عمدتاً بصری هستند تا سمعی؛ یعنی از حس بینایی این افراد بهتر و بیشتر می توان برای آموزش در هر حیطه_ای به ویژه مسائل جنسی کمک گرفت تا حس شنوایی شان. می توانیم از طریق نقاشی و اشکال مختلف و … به آن ها توضیح بدهیم. اولین توصیه آموزش جنسی به نوجوانان دارای اختلال اتیسم، تصویرسازی و استفاده از تصاویر شماتیک است به این معنا که والدین یا مشاوران باید نوجوان دارای اتیسم را از طریق نقاشی و تصاویر شماتیک با بدن جنسی خود آشنا کنند که البته انجام این کار خود نیازمند مهارت آموزی به والدین و مشاوران است.
۱۱) آموزش احتلام شبانه، نعوظ آلت تناسلی و … را قبل از این که تجربه کنند، به صورت کلی توضیح دهیم، برای آن که وقتی با آن مواجه می شوند، دچار اضطراب نشوند. (بالای ۷ سال، آموزش جنسی بر اساس جنس انجام می شود به این صورت که والد همجنس، مسئول تربیت جنسی کودک است، پدر به پسر و مادر به دختر)، آموزش بهداشت فردی برای بچه ها بسیار الزامی است.
۱۲) و در آخر نحوه تعامل با سایرین را به آن ها بیاموزیم و آموزش مهارت مقاومت کردن و نه گفتن به آن ها را شروع کنیم تا بتوانند موقعیت خطر را تشخیص دهند.

۱۰٫ توصیه هایی برای والدین در مدیریت رفتارهای جنسی کودکان و نوجوانان دارای اتیسم
یکی از نگرانی ها عدم آگاهی و شناخت اذهان عمومی جامعه نسبت به اختلال اتیسم و عوارض ناشی از آن است لذا توصیه می شود، والدین یا مشاوران این دسته از کودکان و نوجوانان با اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به شبکه اجتماعی که فرد دارای اتیسم با آنها در ارتباط است، به کم رنگ شدن این فضای توام با احساس شرم و خجالت کمک کنند.
مراقبت و کنترل دائمی، فقدان فضا و حریم خصوصی برای کودک و یا نوجوان دارای اختلال اتیسم، عدم تامین نیازهای
عاطفی این دسته از افراد توسط والدین و اطرافیان و در نهایت عدم احساس امنیت روانی از جمله عوامل زمینه ساز تکامل جنسی نامناسب در افراد مبتلا است. لذا باید دقت و توجه کافی داشته باشند.
توصیه مهم بعدی، پیروی از قانون سه گانه محیط عمومی، فضای بین فردی، حریم خصوصی آشنایی با هنجارهای هر یک از این فضاها در آموزش کودکان و نوجوانان دارای اتیسم است .سطح یادگیری و آموزش پذیری این افراد متاثر از شدت اختلال آنها می باشد اما به عنوان یک قاعده کلی کودک و یا نوجوان دارای اتیسم باید به شناخت و درک حداقلی از فضای عمومی، فضای بین فردی و حریم خصوصی برسد ،به عنوان مثال باید این بچه ها را متوجه نمود که اتوبوس، خیابان و … فضای عمومی هستند و یا اینکه هر فردی برای خودش یک حریم خصوصی دارد که افراد دیگر اجازه ورود به آن حریم را ندارند. سپس هنجارها و قوانین هر یک از این سه حیطه باید برای فرد توضیح داده شود و با تکرار و تمرین مداوم، فرد را به حداقل مهارت لازم برای رعایت هنجارهای عمومی و ظهور نسبی رفتار جنسی نظیر خود تحریکی در حریم خصوصی خود رساند نوجوان دارای اتیسم را متوجه این موضوع نمود که اگر قرار است این کار را انجام دهد باید در حریم خصوصی خود مثلاً در اتاق خودش انجام دهد،باز هم تاکید می کنم که کودکان و نوجوانان دارای اتیسم در طیفی از درک شناختی و یادگیری قرار دارند و این توصیه ها عمدتاً در مورد افراد با سطح نسبی از درک شناختی و یادگیری کاربرد دارد. موارد شدید نیازمند ارزیابی و مشاوره انفرادی است. توصیه آخر اینکه همانطور که در متن به آن بارها اشاره شد کودکان و نوجوانان با اختلال اتیسم به احتمال بالاتری در معرض خطر آزار و تجاوز جنسی هستند لذا توانمند کردن این افراد برای مراقبت و حفاظت از خود تا حد امکان و همچنین مراقبت و هشیاری والدین این افراد می تواند در کاهش این آسیب ها نقش بسزایی داشته باشد.

خانم دکتر راضیه معصومی
فوق دکتری سکسولوژی، دکتری تخصصی سلامت باروری
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران