در مطلب قبل گفتیم که بیماری‌های عفونی، بخش مهمی از بیماری‌های انسان را تشکیل می‌دهند و به خصوص در کودکان می‌توانند بسیار خطرناک و حتی گاهی مرگ آفرین باشند. قرارمان بر این بود که در چند مطلب بیماری‌های عفونی را پیگیری کنیم و در مورد علایم بیماری‌های عفونی شایع توضیح دهیم. اما از ان جایی‌که به فصل تابستان و تعطیلات تابستانی وارد می‌شویم، تصمیم گرفتیم در مورد چند مشکل شایع تعطیلات که به خصوص در کودکان می تواند دردسرزا باشد صحبت کنیم.
سفر و دور شدن از خانه از عادات خوب ایرانی‌ها در تعطیلات است. هر چند دور شدن موقت از محیط زندگی معمول می‌تواند از نظر روحی بسیار مفید باشد ولی تغییر در آب و هوا و رژیم غذایی معمول و حتی تغییر در خواب و استراحت گاهی می‌تواند با مشکلاتی توأم باشد. در صحبت کوتاه این مقاله به دو مشکل شایع گوارشی که در مسافرت بیشتر مشاهده می‌شود می‌پردازیم.
گاستروانتریت (اسهال و استفراغ) :
استفراغ و اسهال از بیماری‌های بسیار شایع دوران کودکی و گاهی بزرگسالی می‌باشند. بسیاری از موارد اسهال و استفراغ ویروسی بوده و به سادگی منتقل می‌شوند. مطالعات نشان داده که رعایت اصل ساده بهداشت دست‌ها می‌تواند تا ٣٠%از ابتلا به اسهال بکاهد.
در نوع ویروسی گاستروانتریت که در مسافرت‌ها و در بین مسافران شایع می‌باشد، اغلب استفراغ و اسهال با هم مشاهده می‌شود ولی هر کدام از این بیماری‌ها می‌توانند به تنهایی رخ دهند. به عبارت دیگر ابتلای ویروسی روده‌ها و معده می‌تواند باهم یا جداگانه رخ داده و به صورت اسهال و استفراغ همزمان یا هر کدام از این علایم به تنهایی در بیمار مشاهده شود. توجه داشته باشید که استفراغ و اسهال در اغلب موارد خود محدود شونده بوده و به راحتی درمان می‌شوند ولی در موارد خاص بیمار باید با دقت و توجه بیشتر معاینه شده و به علل مهم‌تر و اساسی‌تر فکر کرد. این موارد که زنگ خطر را برای پزشک به صدا در می‌آورند شامل وجود استفراغ خونی یا صفراوی (سبز پر رنگ)، درد قابل توجه شکم، تب بالا، دفع خون خالص (با اسهال خونی متفاوت است) و استفراغ به‌عنوان تنها علامت بیمار می‌باشند. جدای این علایم خطر، در یک گاستروانتریت ساده ویروسی آنچه به خصوص در درمان کودک مبتلا مهم است پیشگیری از ایجاد کم آبی در بدن بیمار مبتلا است.
سازمان جهانی بهداشت بهترین روش درمان کم آبی را به دلیل مزایای فراوان درمان خوراکی توصیه نموده هرچند در مواردی نیاز قطعی به درمان تزریقی است. انجام درمان تزریقی وظیفه پزشک است و تحت نظر پزشک انجام می‌شود ولی در درمان خوراکی بیمار، خانواده کاملاً مشارکت داشته و با کمک آنها جلوی کم آبی بدن گرفته خواهد شد. محلول‌های مصرفی در مایع درمانی، زمانی بیشترین اثر بخشی را دارند که نسبت گلوکز به سدیم در آنها یک به یک باشد. بسیاری از نوشیدنی‌هایی که به طور سنتی در اسهال و استفراغ توصیه می‌شوند (مانند چای، آب‌میوه و نوشیدنی‌های ورزشی) کمبود سدیم داشته و بیش از قند دارد که در جبران کم آبی بدن مفید نیست. پودرORS موجود در داروخانه‌ها، مخلوط استاندارد درمان کم آبی بدن است که باید با توجه به دستور درج شده بر روی بسته با مقدار کافی و دقیق آب مخلوط شده و محلولی با غلظت مناسب ایجاد شود. سپس از این محلول با حجم کم -۵سی سی، هر ٢تا ۵ دقیقه شروع شده و به تدریج افزایش می‌یابد.
جهت کنترل تهوع می‌توان از داروهای ضداستفراغ تحت نظر پزشک استفاده کرد. باید دقت کرد که بعضی داروهای ضداستفراغ معمول مثل متوکلوپرامید به دلیل عوارض شدید در کودکان اصلاً توصیه نمی‌شود. همچنین در اطفال استفاده از داروی ضد‌اسهال مثل لوپرامید و کدئین توصیه نمی‌شود. استفاده از غذای کم‌چرب و ماست مفید است و بهتر است غذا در حجم کم و دفعات متعدد استفاده شود. نکته مهم در مورد گاستروانتریت آن است که اغلب موارد این بیماری ویروسی بوده و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارند و حتی در مواردی مصرف آنتی‌بیوتیک می‌تواند با عوارض مهم و طولانی شدن بیماری همراه باشد. بنابراین به هیچ عنوان آنتی بیوتیک بصورت سرخود مصرف نکنید و تصمیم‌گیری در این مورد را به پزشک واگذار کنید. در مواردی خاص بر حسب نوع علایم و مدت ادامه یافتن اسهال، پزشک اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک می‌نماید. نکته مهم دیگر آن است که گاهی علیرغم مصرف داروی ضد تهوع، بیمار استفراغ مکرر داشته و رژیم غذایی و کمی مایعات را تحمل نمی‌کند. در این موارد، شاید نیاز به بستری و مایع درمانی تزریقی باشد.
یبوست:
یبوست اختلالی در حرکات روده‌ها در جهت تخلیه مواد زاید می‌باشد. بیشتر افراد مسن را مبتلا می‌کند ولی در موارد خاص در کودکان و افراد جوان نیز مشاهده می‌شود. جالب است بدانید گاهی در افرادی با سفر و دور شدن از محیط زندگی و سکونت در محل‌های موقت مثل هتل حرکات روده‌ها بسیار کاهش می‌یابد و یبوست شدید رخ می‌دهد. به جزآ مصرف بعضی داروها به خصوص داروهای مورد مصرف در بیماری‌های روانپزشکی با یبوست شدید همراه است. بدیهی است موارد مزمن و طولانی یبوست نیاز به بررسی از نظر وجود بیماری‌های زمینه‌ای دارد و با مراجعه به پزشک باید مورد بررسی قرار گیرد.
ولی موارد زیر در موارد یبوست ناشی از کم کاری روده‌ها می‌تواند علایم را کم کند و بعنوان روشی مناسب و غیر دارویی جهت بهبود علایم به کار رود. نکته اول و شاید مهمترین نکته مصرف کافی آب باشد. هر‌چه نیاز بدن به آب بیشتر باشد، بعبارت دیگر هر چه بدن کم آب‌تر باشد، برای تأمین آب مورد نیاز از تمامی منابع موجود از جمله آب موجود در دستگاه گوارش استفاده می‌کند. بنابراین برای درمان یبوست، روزانه بصورت متناوب آب بنوشید. حداقل مصرف روزانه یک لیتر آب در روز است، که از طریق آب معمولی یا آب موجود در غذاها و نوشیدنی‌های مختلف تأمین می‌شود. نکته دیگر مصرف فیبرهای غذایی است. فیبرها دسته‌ای از مواد خوراکی هستند که در روده‌ها جذب نمی‌شوند در نتیجه حجم ماده دفعی را افزایش می‌دهند. سبزی‌جات، میوه‌جات، سبوس‌های گیاهی و حبوبات حاوی مقادیر بالای فیبر هستند.
ورزش و فعالیت بدنی مناسب نیز به حرکت بهتر روده‌ها کمک می‌کند. باز تأکید می‌شود که موارد برای اصلاح یبوست، فیزیولوژیک یا عملکردی است و موارد پاتولوژیک نیاز به بررسی دارند. درمان دارویی یبوست با ملین‌ها و مسهل‌ها است. این داروها از طریق افزایش حجم مواد دفعی و افزایش حرکات روده عمل می‌کنند. باید توجه داشت که مصرف مداوم این داروها باعث افت عملکرد فیزیولوژیک روده‌ها خواهد شد ومنجر به وابستگی مداوم به این داروها خواهد شد. در کودکان تصمیم‌گیری برای شروع داروها را به پزشک واگذار کنید زیرا مصرف این داروها در کودکان می‌تواند با عوارض مهمی همران باشد.
دکتر لعبت ادیب دستیار تخصصی طب اورژانس
