رفتار درمانی

رفتار پاسخی است که ارگانیسم به انگیزۀ بیرونی می‌دهد یا واکنشی است که در برابر یک عمل یا کشش بیرونی یا محرک درونی از موجود زنده سر می‌زند. افراد با اختلال طیف اتیسم عموماً با مشکلات و چالش‌هایی در رفتار و عملکرد خود روبه‌رو هستند. از شایع‌ترین دلایل بروز رفتارهای چالشی می‌توان به دستیابی به چیزهای مختلف، جلب توجه، متوقف کردن یک کار یا تحریک حس اشاره کرد. مشکلات رفتاری کودکان اتیسم اغلب با علائمی همچون پرخاشگری، بی‌قراری، رفتارهای کلیشه‌ای و عدم ارتباط درست با محیط نمایان می‌شود. این موارد باعث می‌شود تا کودک نتواند درخواست‌های خود را به‌صورت درست مطرح کند و تعامل و ارتباط مناسبی شکل نمی‌گیرد. رفتاردرمانگر رفتارهای کلیشه‌ای، دستورپذیری، آستانۀ تحمل، اضطراب جدایی، لج‌بازی، نافرمانی و رفتارهای چالشی کودک را  مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد.

تحلیل رفتار کاربردی (ABA) یک روش درمانی با اثربخشی خوب برای کودکان با اختلال طیف اتیسم است که به نقایص رفتاری خاص هر کودک و کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز می‌پردازد. این روش بر یادگیری مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و یادگیری متمرکز و هدف اصلی آن استقلال فرد و تعمیم رفتارها و به‌کارگیری آن‌ها در زندگی روزمره است.

رفتارهای موردنظر بر اساس یک برنامۀ ثابت پایه‌گذاری شده‌اند. درمانگران هر مهارت را به گام‌های کوچک تقسیم می‌کنند و با استفاده از دستورالعمل‌هایی که به‌تدریج با تسلط بر مراحل حذف می‌شوند، به آن‌ها آموزش می‌دهند. تشویق (تقویت) از عناصر کلیدی این روش است که بلافاصله بعد از انجام صحیح هر مرحله رخ می‌دهد.

 استفاده از روش‌های تشویق کردن و جایزه دادن به کودکان برای ایجاد انگیزه در جهت انجام یک فعالیت و ایجاد رفتار است. تشویق کردن به این معناست که بعد از انجام هر کار خوشایند توسط کودک، یکی از گزینه‌هایی که برای او دوست‌داشتنی هستند در اختیارش گذاشته می‌شود. 

تحلیل رفتار کاربردی به‌صورت جلسات سه‌ساعته و مجموع شش ساعت در هفته برای درمان‌جویان اجرا می‌شود و بین جلسات زمان‌های استراحت نیز وجود دارد. در ابتدا این برنامۀ مداخله‌ای بر آموزش رفتارهای پایه و مهارت‌های سازشی تأکید می‌کند اما در نهایت مراقبت از خود، افزایش توجه، بهبود مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت و آموزش بهداشت از طریق این شیوه در خانه، مدرسه و محیط‌های کلینیکی امکان‌پذیر است.

یکی از روش‌های درمانی که بعضی از مواقع به‌همراه تحلیل رفتار کاربردی به کار می‌رود فلورتایم (Floortime) نام دارد. این روش به این دلیل فلورتایم نام‌گذاری شده است که در آن والدین هم‌سطح فرزندانشان روی زمین می‌نشینند و بازی می‌کنند.

 فلورتایم یک روش درمانی مبتنی‌بر ارتباط بوده که با اهدافی مثل گسترش دایرۀ ارتباطی کودکان، خودتنظیمی، ایجاد صمیمیت، پیشرفت تفکر هیجانی و تعامل دوطرفه انجام می‌شود. والدین یا درمانگر طی این روش به فعالیت‌های کودک می‌پیوندد، در ابتدا از او پیروی کرده و در ادامه او را درگیر تعاملات پیچیده‌تر می‌کند.
مثلاً اگر کودک در حال حرکت دادن یک کامیون اسباب‌بازی است، والدین یا درمانگر هم کار او را تقلید کرده و سپس می‌تواند یک ماشین را جلوی کامیون بگذارد یا یک عنصر کلامی به بازی اضافه کند. این کار کودک را تشویق می‌کند که پاسخ دهد و تعامل داشته باشد.

یک برنامۀ درمانی دیگر برای آموزش برقراری ارتباط به افراد با اختلال اتیسم، سیستم ارتباط برمبنای مبادلۀ تصویر (PECS) است. این برنامه با هدف تبدیل تلاش‌های پراکنده و بی‌معنای برقراری ارتباط به یک ارتباط عمدی و منظم اجرا می‌شود. ابزار آموزش این روش را تصاویر و نقاشی‌های گوناگون تشکیل می‌دهد که انواع نیازها و تقاضاهای فرد در زندگی روزمره را در بر می‌گیرد. روش پکس را می‌توان برای کسانی که دارای آسیب‌های شناختی و گفتاری، فقدان کلام، کندی و یکنواختی گفتار و استفاده از کلام نامفهوم هستند در مکان‌های مختلفی مثل خانه و مدرسه انجام داد.