میزان اثر بخشی شیوه های مختلف درمانی اتیسم

افرادی که با کودک شما کار می کنند باید کسانی باشند که در زمینه اتیسم تخصص و تجربه داشته و برنامه درمانی را به خوبی فهمیده باشند. کمک های دیگر نیز با توجه به نیاز کودک باید برای او تهیه گردد مانند کار درمانی , گفتار درمانی و یا بازی درمانی .

به عنوان والدین کودک اتیستیک شما باید فعالیت بیشتری نسبت به سایر افراد تیم درمانی داشته باشید. این شما هستید که کودک خود را بهتر از دیگران می شناسید و می توانید به متخصص مربوطه و درمانگران در رابطه با انتخاب و اجرای برنامه درمانی کمک زیادی بکنید. تبادل تجربیات و اطلاعات میان والدین و درمانگران بسیار مهم و حیاتی است و می تواند در پیشبرد برنامه درمانی و پیشرفت کودک بسیار موثر باشد. توصیه می کنیم برای استفاده از امکانات موجود در جهت کمک به این کودکان و درمان زودهنگام با مراکز بهزیستی نزدیک محل زندگی خود تماس بگیرید و از خدمات آنها به این بیماران استفاده کنید.

از آنجایی که هیچ کودک اتیستیک مانند کودک اتیستیک دیگر نیست , برنامه درمانی مناسب برای یک کودک نیز ممکن است برای کودک دیگر موثر نباشد. همین امر باعث شده است که کار ارزیابی و ارائه برنامه های درمانی مشکل تر باشد. یکی از محققین و متخصصین اتیسم بیان می کند که بهتر است هر کدام از مشکلات فرد اتیسم را به عنوان یک بیماری فرض کرده و در انتخاب برنامه سعی شود که راه حل های این مشکلات در برنامه گنجانده شود. شما می توانید لیستی از کارهایی را که کودک شما می تواند و نمی تواند انجام دهد , تهیه کرده و در انتخاب برنامه دقت کنید که آیا برنامه مورد نظر جوابگوی این موارد می باشد یا نه . دانستن این اختلالات یادگیری در کودکان می تواند به شما کمک کند تا بدانید آیا روشی را که انتخاب می کنید موثر خواهد بود یانه . دانستن نقاط قوت کودک نیز بسیار مهم است زیرا به این ترتیب می توانید از انجام کارهای اضافه با کودک خودداری کرده و بیشتر به نقاط ضعف او بپردازید.

چند معیار که می توان با استفاده از آنها موثر بودن یک برنامه درمانی را تشخیص داد :

آیا برنامه درمانی به کودک صدمه ای خواهد زد در صورت شکست برنامه درمانی چه تاثیرات منفی بر کودک و خانواده او وارد خواهد شد آیا این برنامه درمانی از نظر علمی بررسی و تایید شده است آیا روشهای ارزیابی مشخصی در این برنامه گنجانیده شده است این برنامه در مورد سایر کودکان چه مقدار موفقیت داشته است چه تعداد از کودکانی که با این برنامه تحت درمان قرار گرفته اند توانسته اند به مدارس عادی بروند و چه تعداد نتوانسته اند آیا در مانگران تعیین شده تجربه و علم کافی برای کار با کودکان اتیستیک را دارند فعالیت ها و تمرینات چگونه برنامه ریزی شده اند کودک در این برنامه چه مقدار مورد توجه قرار گرفته است پیشرفت کودک به چه نحوی اندازه گیری خواهد شد آیا رفتار و پیشرفت کودک به دقت مورد بررسی و ثبت قرار خواهد گرفت آیا کودک به درستی مورد تشویق و تحریک قرار خواهد گرفت آیا محیط اختصاص یافته برای محل تمرینات به درستی از چیزهایی که ذهن کودک را پریشان می کند خالی شده است آیا برنامه درمانی به نحوی است که امکان ادامه آن در خانه باشد هزینه برنامه , زمان آن و محل آن در حد توان والدین می باشد.

روشهای رفتار درمانی و بهبود ارتباط

رفتارهای کودکان اتیستیک اغلب برای والدین و درمانگران مشکل آفرین و ناراحت کننده است . این رفتارها ممکن است نامناسب , تکراری , تهاجمی و خطرناک باشد و همینطور ممکن است شامل تکان دادن مکرر دست ها , حرکت مداوم انگشتان , تکان دادن بدن به جلو و عقب , گذاشتن اشیا در دهان و یا کوبیدن سر به اشیا دیگر باشد. کودکان اتیستیک همچنین ممکن است به رفتارهای خودآزاری مانند آسیب زدن به چشمان و یا گازگرفتن دستان خود عادت داشته باشند. این کودکان همچنین ممکن است نسبت به درد و سوختگی عکس العملی نشان ندهند. گاهی کودکانی نیز مشاهده شده اند که بدون دلیل به دیگران حمله کرده اند. دلایل بروز این رفتارها در کودکان اتیستیک هنوز به طور دقیق یافت نشده است و بسیار پیچیده می باشد.

ولی برخی از متخصصین معتقدند که اختلالات در حواس پنجگانه کودک می تواند باعث بروز این رفتار ها شوند و کودک با این رفتارها می خواهد این حواس را ارضا کند.
مهارتهای ارتباطی نیز (هم کلامی و هم نوشتاری ) مشکل مهمی در کودکان اتیستیک می باشد. آنها نمی دانند که ارتباط چگونه برقرار شده و چه اهمیتی دارد. همچنین این کودکان اغلب در شروع ارتباط و برقراری ارتباط دو طرفه مشکل دارند. بسیاری نیز مشکلات گفتاری دارند و ممکن است هیچگاه در طول زندگی خود صحبت نکنند و یا اینکه دیر شروع به صحبت بکنند. بعضی از این کودکان هم ممکن است از مهارت کلامی به نحو نادرست استفاده کنند مثلا هر کلمه ویا جمله ای که به آنها گفته می شود را تکرار می کنند (تکرار طوطی وار) و یا اینکه فقی از کلمات تک برای ارتباط استفاده می کنند. البته باید یادآور شد که مشکلات ارتباطی می توانند باعث بروز ناهنجاریهای رفتاری شوند.

 مثلا کودکی که قادر نیست نیاز خود را بیان کند ممکن است شروع به فریاد کشیدن و یا خودآزاری کند.
روشهای فراوانی برای بهبود مشکلات اجتماعی , کلامی , حواس و رفتارهای اختلالی تهیه شده است . برخی از این روشها عبارتند از : ای بی ای , آموزش جز به جز , فلورتایم , داستانهای اجتماعی و بهبود مجموعه حواس .

روش ای بی ای

بسیاری از روشهای درمان کودکان اتیستیک بر پایه اصول این روش تهیه شده اند. اصل مهم این روش این است که رفتارهایی که مورد تشویق قرار بگیرند احتمال تکرار و افزایش خواهند داشت و رفتارهایی که مورد توجه قرار نگیرند احتمال حذف شدن آنها وجود دارد. اگرچه ای بی ای یک تئوری می باشد ولی بسیاری از مردم از این اصطلاح برای روشهایی که با این اصل کار می کنند , استفاده می کنند. دو روش مهمی که برپایه این اصل وجود دارند , روش آموزش جز به جز و « لوواس » می باشند.
در روش آموزش جز به جز و روش لوواس هر تمرینی که به کودک داده می شود شامل یک دستور به کودک , یک عمل از طرف کودک و یک عکس العمل از طرف درمانگر می باشد. این روش علاوه بر تصحیح رفتارهای کودک شامل آموزش مهارتهای جدید نیز از قبیل مهارتهای اولیه مانند خوابیدن و لباس پوشیدن تا مهارتهای پیشرفته مانند برخوردهای صحیح اجتماعی می باشد. این روش , روشی بسیار دقیق و کامل است . در این روش معمولا کودک بین ۳۰ تا ۴۰ ساعت در هفته بصورت انفرادی با درمانگر دوره دیده کار می کند. هر کار و مهارت جدید به اجزا کوچکتری تقسیم می شود.

هرگاه کار خواسته شده از کودک به درستی انجام شود , کودک مورد تشویق قرار می گیرد تا در کودک انگیزه تکرار آن و فرمانبری بیشتر شود. این روش با مخالفتهایی نیز روبرو شده است .

برخی از متخصصین معتقدند که این روش به احساسات کودک لطمه می زند و مدت زمان آموزش آن در طول هفته تاثیرات ناخوشایندی بر خانواده می گذارد. به هرحال آمار و ارقام و تجربه نشان داده است که تکنیکهای ای بی ای نتایج مثبت و با ثباتی بر روی کودکان اتیستزک داشته اشت .

TEACCH

این روش اولین روشی بود که برای کودکان اتیستیک به کار گرفته شد. نام این روش مخفف عبارت « درمان و آموزش کودکان اتیستیک و ناتوانی های ارتباطی مرتبط با این بیماری » می باشد. در این روش اعتقاد بر این است که محیط زندگی کودک باید با او تطبیق داده شود نه اینکه کودک با محیط تطبیق داده شود. در این روش از تکنیک خاصی استفاده نمی شود بلکه برنامه درمانی بر اساس سطح عملکرد کودک پایه ریزی می شود. توانایی های کودک بر اساس معیارهای آموزش های روانی بررسی می شود و تکنیک های درمانی در جهت بهبود ارتباط , مهارتهای اجتماعی و انطباقی طراحی می شوند. در این روش به جای اینکه به کودک یک مهارت و توانایی خاص آموزش داده شود , سعی بر این است که به کودک مهارتهایی آموزش داده شود تا بتواند محیط اطراف خود و رفتارهای اطرافیان خود را بهتر درک کند. به عنوان مثال , برخی از کودکان اتیستیک هنگام احساس درد شروع به فریادزدن می کنند , در این روش سعی برآن است که به کودک آموزش داده شود تا هنگام احساس درد چگونه با برقراری ارتباط آن را به اطرافیان خود بفهماند. این روش نیز مخالفانی دارد و این مخالفان معتقدند که این روش خیلی خشک و پرشاخ و برگ است . همچنین ممکن است کودک اتیستیک دریابد که در برابر عمل خواسته شده چه انتظاری از او می رود و فرا بگیرد که بدون فکر , خلاقیت و دقت جواب خواسته شده را اجرا کند.

روش ارتباط با تبادل تصویر

یکی از مهمترین اختلالات در کودکان اتیستیک عدم توانایی در ارتباط می باشد . برخی از کودکان اتیستیک ممکن است صحبت کردن را بیاموزند و برخی نیز ممکن است هیچگاه قادر به این کار نشوند. این روش , روش مناسبی برای شروع گفتار و برقراری ارتباط در کودکان است که قادر به صحبت کردن نمی باشند. دراین روش بر پایه اصول ای بی ای , به کودک آموزش داده می شود که چگونه نیازهای خود را از طریق دادن تصاویر برآورده کند. از امتیازات مهم این روش این است که ارتباط کودک ساده , قابل فهم , با تفکر و عمد می باشد. با این روش کودک می تواند با هرکسی ارتباط برقرار کند و تنهاکاری که باید انجام شود گرفتن و دادن تصاویر است .

روش فلور تایم

این روش بسیار شبیه بازی درمانی است . در این روش سعی بر این است که ارتباط کودک با یک فرد دیگر از طریق برنامه های دقیق , بازی بیشتر و موثرتر شود . این روش شامل ۶ مرحله می باشد که کودک در مراحل طی آنها تقلید و چگونه یاد گرفتن را از یک بزرگتر فرا می گیرد و به عبارتی کودک باید نرده بام شش پله ای را طی کند. ممکن است کودکان در این روش با مشکلاتی نیز روبرو شوند مثلا به علت اختلالات حسی در درک بعضی از تمرینات خواسته شده مشکل پیدا کنند و یا اینکه قادر به انجام برخی از تمرینات بدنی موجود در برنامه نشوند. در این برنامه والدین و درمانگران سعی می کنند تا پیشرفت کودک را از طریق مسیرهایی که کودک دوست دارد و با جهت دادن به این مسیرها , فراهم کنند تا کودک بتواند شش مرحله پیشرفت موجود در این روش درمانی را طی کند. این روش به طور مجزا کودک را در بدست آوردن مهارتهای گفتاری و بدنی کمک نمی کندبلکه از نظر احساسی و روانی به کودک کمک می کند تا کودک بتواند درک بیشتری پیدا کرده و از طریق آگاهی و تجربه مهارتهای دیگر را نیز بدست آورد.

معمولا از این روش در کنار روشهای دقیق تر دیگر مانند ای بی ای در ساعت فراغت کودک استفاده می شود.

روش داستانهای اجتماعی

این داستانها برای آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان اتیستیک آماده شده اند. از طریق این داستانها به کودک آموزش داده می شود که چگونه احساسات , منظور و برنامه های دیگران را درک کنند. در این روش یک داستان بر اساس یک موقعیت و شرایط خاص با اطلاعات فراوان تهیه شده است که به کودک از طریق گوش کردن به آن کمک میشود تا بفهمد چه جواب یا عکس العمل مناسب را باید از خود نشان دهد. این داستانها معمولا از سه جز اصلی تشکیل می شوند :

• اطلاعاتی در مورد افراد داستان , مکان و اجزا آن
• احساسات و افکار افراد داستان
• جوابها و عکس العمل های مناسبی که باید وجود داشته باشند

این داستانها باید بر اساس نیاز کودک برای او خوانده شوند و حتما باید از قول اول شخص مفرد و در زمان حاضر باشند. این داستانها در صورت همراهی با تصاویر و موسیقی می توانند تاثیر بیشتری داشته باشند. بایستی داستانهای فراهم شده به گونه ای باشند که نقاط ضعف کودک را تصحیح کنند. مثلا کودکی که از شرایط بخصوصی ترس دارد و یا اینکه در او ایجاد استرس می کند بهتر است داستانهای مناسبی در مورد این شرایط برای او گفته شود.

روش درک مجموعه حواس

کودکان اتیستیک اغلب از نظر حس های بدن خود دارای مشکلاتی می باشند. ممکن است این کودکان دارای آستانه تحریک بالا و پایین باشند و یا اینکه مغز آنها قادر نیست از اطلاعات بدست آمده توسط حواس پنجگانه آنها درک درستی از شرایط موجود بدست آورد. در این روش درمانی که می تواند توسط بازی درمانی , کار درمان و یا گفتار درمان انجام شود به کودک کمک می شود تا بهتر از اطلاعات حسی بهره ببرد. مثلا اگر کودک با حس لامسه خود مشکل دارد از کودک خواسته می شود تا اشیا متفاوت با جنس های متفاوت را لمس کرده و با آنها کار کند. موسیقی درمانی نیز جزئی از این روش است که توسط فرکانس های متفاوت حساسیت کودک را در برابر برخی اصوات کم و یا زیاد می کند. دکتر « تمپل گراندین » که خود یک بیمار اتیسم بوده است دستگاهی را طراحی کرده است که با فشارهای متفاوت بر دست , حس لامسه را بهبود می بخشد. قبل از اجرای این روش درمانی , درمانگر حتما باید کودک را به دقت زیرنظر گرفته و آشنایی کامل و دقیقی در رابطه با خصوصیات حسی کودک پیدا کند.

درمانهای رژیمی و دارویی

از آنجایی که اتیسم یک طیف از بیماریهای مشابه است نمی توان گفت که یک درمان خاص برای همه این طیف می تواند موثر باشد. ولی بهرحال متخصصین و خانواده ها به این نتیجه رسیده اند که با استفاده از چندین روش درمانی و یا ترکیبی از آنها می توان به کودک اتیسم کمک کرد تا رفتارهای اختلالی آنها بهتر شده و عملکرد کلی آنها پیشرفت کند. این ترکیب درمانی می توان ترکیبی از روشهای روانشناسی و داروئی باشد. تاکنون داروئی یافت نشده است تا از بروز اتیسم جلوگیری کند یا اینکه آنرا درمان کند ولی متخصصین و خانواده ها به تجربه دریافته اند که بعضی از داروهای استفاده شده در بیماریهای دیگر , در بهبود بعضی از اختلالات اتیسم موثر می باشند. همچنین مشاهده شده است که تغییرات رژیم غذایی و افزودن برخی ویتامین ها و مواد معدنی می تواند در بهبود برخی از اختلالات اتیسم موثر باشد. طی ده سال گذشته تحقیقات زیادی دراین زمینه انجام شده که نتایج آن حاکی از این است که افزودن برخی ویتامین ها و همچنین B 21 و B 6 مانند حذف برخی مواد مانند گلوتن و کازئین از رژیم غذایی کودک می تواند در بهبود عملکرد سیستم گوارشی , آلرژی ها و رفتارهای کودک تاثیر مثبت داشته باشد.

برخی از داروهای بیماری های دیگر نیز وجود دارند که در مورد بعضی از کودکان اتستیک اثرات مثبت نشان داده اند. این داروهامعمولا در درمان بیش فعالی , اختلالات توجه و نگرانی در کودکان اتیسم موثر بوده اند. در اصل می توان گفت هدف از استفاده دارو در کودکان اتیستیک , کاهش رفتارهای اختلالی در جهت استفاده بهتر و بیشتر کودک از جلسات درمانی می باشد.

استفاده از هر دارویی برای کودکان اتیستیک باید حتما زیر نظر متخصص بوده و اثرات آن به دقت بررسی شود.

شاید بتوان گفت یکی از بیشترین ویتامین های استفاده شده برای کودکان اتیسم , می باشد . این B ویتامین ویتامین در ساخت آنزیم هایی که مغز برای فعالیت خود به آنها احتیاج دارد , موثر است . در تحقیقاتی که در مورد این ویتامین انجام شده است , نشان داده شده که حدود نیمی از کودکانی که این ویتامین در رژیم غذایی آنها بیشتر استفاده شد , تاثیرات مثبتی از خود نشان داده اند که این تاثیرات شامل بهبود رفتار , بهبود تماس چشمی , توجه بیشتر و افزایش توانایی یادگیری در این کودکان می باشد در برخی از کودکان , روغن جگر ماهی که حاوی A مقادیر فراوانی ویتامین های می باشد . تاثیرات خوبی در D و افزایش تماس چشمی و بهبود رفتاری داشته است . ویتامین نیز در عملکرد بهتر مغز موثر C است و استفاده آن در برخی کودکان اثرات مثبت دارد.

استفاده از ویتامین ها باید تحت نظر پزشک بوده و در صورت لزوم آزمایشاتی انجام شود تا از اثرات جانبی و مخرب استفاده بیش از حد ویتامین ها پیشگیری شود.

بعضی از کودکان اتیستیک به برخی از مواد غذایی حساسیت ها از خود نشان می دهند و ممکن است به آن غذا آلرژی پیدا کنند . حذف این مواد غذایی از رژیم کودک باعث پیشرفت چشمگیر و بهبود رفتاری می شود.

پروتئین هایی نظیر گلوتن و کازئیین در کودکان اتیستیک ممکن است به خوبی شکسته نشده و باعث بروز مشکلاتی در کودک شوند. حذف این پروتئین ها در اینگونه کودکان می تواند به رفع اختلالات گوارشی آنها کمک نماید و در نتیجه رفتارهای اختلالی ناشی از آن نیز رفع می گردد . گلوتن در غلات و کازئین در لبنیات وجود دارند. باید توجه کرد که در صورت وجود این مشکل در کودک , نباید غلات و لبنیات به یکباره از رژیم غذایی کودک حذف شود چرا که قطع ناگهانی این مواد , خود می تواند باعث بروز مشکلات دیگری شود.

سایر انواع درمان هایی که می تواند ارتباط کودک با دنیای اطراف و سایرین را بهبود بخشیده و رفتارهای آنها را بهتر کند , می توان به موسیقی درمانی , هنر و حیوان درمانی اشاره کرد که این درمان ها را می توان به صورت فردی و یا در مراکز مخصوص به صورت جمعی کار کرد. در تمامی این روش ها افزایش قدرت ارتباط , بهبود روابط اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس , مشترک می باشد. همچنین این روش ها کمک می کنند تا کودک بتواند رابطه بی خطر و مفیدی با درمانگر خود و سایرین برقرار کرده و با آنها مانوس شود. موسیقی و هنر در رفع مشکلات حواس پنجگانه کودک بسیار مفید است زیرا توسط این درمان , قدرت درک , شنوایی و دیداری کودک تقویت می شود. حیوان درمانی نیز معمولا شامل اسب سواری و شنا با دلفین ها می باشد. در این نوع درمان ها کودک توانایی هماهنگی عضلات و اندام ها را به دست می آورد. همچنین احساس دوست داشتن و اعتماد به نفس نیز از فواید این نوع درمان است .

بسیاری از والدین و درمانگران کودک , امنیت محیط خانه را برای کودکان اتیستیک مهم می دانند. نصب درهای امنیتی در ورودی پله ها و درب خروجی , قرار دادن محافظ بر روی پریزهای برق و گذاشتن قفل های اضافی بر روی کابینت ها می تواند از جمله مسایل امنیتی خانه باشد. تمامی والدین این نکات امنیتی را در سال های اول زندگی کودک رعایت می کنند ولی برای کودکان اتیستیک ممکن است این موارد برای مدت زمان بیشتری احتیاج باشد.

رفتارهای کودکان اتیستیک می تواند باعث بروز حوادثی برای او شود. مثلا بالا و پائین پریدن های فراوان , عقب و جلو کردن خود , پاره کردن اشیا , انداختن اشیا بر روی زمین , کوبیدن وسایل به اطراف , روشن و خاموش کردن وسایل برقی و … همگی می تواند در صورت بی توجهی باعث بروز حوادثی شود. بنابر این هم رعایت موارد ایمنی درخانه و هم سعی در آموزش کودک در باره این موارد ضروری می باشند.