با توجه به این نکته که اکثر کودکان با اختلال اتیسم، تماس چشمی ندارند، باید کودک را روی صندلی نشانده، در مقابل کودک بنشینید و سپس رو در روی کودک شروع به آموزش کنید.
- قبل از شروع آموزش، کودک دارای اتیسم را با کلماتی مثل صدا زدن نام کودک و گفتن واژه هایی مانند “نگاه کن، گوش کن، آماده باش” برای دریافت اطلاعات آماده کنید.
- با توجه به این نکته که اکثر کودکان با اختلال اتیسم، تماس چشمی ندارند، باید کودک را روی صندلی نشانده، در مقابل کودک بنشینید و سپس رو در روی کودک شروع به آموزش کنید.
- آرام و شفاف صحبت کنید.
- از عبارات کوتاه و تک کلمه ای و یا دو کلمه ای استفاده کنید.
- همواره در آغاز آموزش یک مطلب، از نشانه های تصویری و دیداری استفاده کنید. چون درک کودکان با اختلال اتیسم وابسته به تصاویر است. به همین دلیل، این کودکان نیازمند آموزش تصویری هستند.
- آموزش تصویری را در یک توالی از ساده به پیچیده در نظر بگیرید. یعنی ابتدا از خود شیء یا موضوع استفاده کنید، سپس تصویر آن شیء را به ترتیب به شکل عکس رنگی، تصویر رنگی، عکس سیاه و سفید، طراحی موضوع با خطوط و نوشته ارائه کنید.
- به جای استفاده از جملات طولانی، از عبارات کوتاه استفاده کنید و در صورتی که باز کودک متوجه نشد هر جزء گفتگو را با نشانه های بصری همراه کنید. برای این کار می توانید از کارت های تصاویر آموزشی استفاده کنید.
- از آنجایی که سرعت پردازش مطلب دراین کودکان نسبت به دیگران در سطح پایین تری قرار دارد، به زمان بیشتری برای انجام تکالیف و ارئه پاسخ نیازمند هستند. بنابراین، نباید از این کودکان انتظار داشت که بلافاصله تکالیف را انجام دهند و یا پاسخ سوالات شما را دهند.
- اگر پس از چند لحظه باز هم کودک پاسخ سوال شما را نداد، در کنار راهنمایی ها و نشانه های تصویری، از راهنمایی های کلامی استفاده کنید. یعنی حرف یا صدای اول کلمه ای که پاسخ است را بگویید تا کودک کاملش کند و اگر پاسخ یک جمله است، کلمه ابتدای جمله را بگویید و اندکی منتظر بمانید تا کودک بقیه آن جمله را بگوید. زمانی که مطلبی را یاد می گیرد، بلافاصله مشوقی را به کودک ارائه کنید. به این نکته توجه کنید که باید مشوقی را که کودک دوست دارد به او ارائه کنید تا برای ادامه روند یادگیری ترغیب شود (مثلاً اگر علاقه زیادی به یک خوراکی دارد، از آن خوراکی به عنوان مشوق استفاده کنید). اگر از مشوق کلامی هم استفاده می کنید باید از کلماتی که دقیقاً تایید کننده مطلب مورد یادگیری هستند استفاده کنید. مثلاً بگویید آفرین خوب سوالم را جواب دادی و نگویید آفرین، خوب کار کردی. چون ممکن است کودک فکر کند که شما از کار دیگری مثل تکان دادن دستهایش یا رفتار کلیشه ای که دارد تعریف کرده اید. در نتیجه شما با گفتن این جمله آن حرکت یا رفتار کلیشه ای را به جای مطلبی که کودک یاد گرفته تقویت می کنید.
- یکی از مشخصه های اصلی کودکان با اختلال اتیسم، ناتوانی در برقراری ارتباط و عدم استفاده از حالات صورت و بدن در برقراری ارتباط است. زیرا این کودکان، نمی تواند از روی ژست های دیگران و حالات صورت افراد بدون آموزش برداشتی کنند. به همین دلیل حتما در حین آموزش باید از حالات صورت و بدن هم استفاده کنید.
برای مثال:
- سرتان را به هنگام گفتن بله و خیرمرتب بالا و پایین بیاورید.
- حین گفتن نمی دانم شانه های خود را بالا بیندازید.
- انگشتتان را روی لب به نشانه سکوت نشان دهید.
- دستتان را به نشانه وجود صدای زیاد روی گوش بگذارید.
- عجب، غمگینی را در چهره خود نشان دهید.
- در زمان عصبانیت دستتان را در کنار کمر بگذارید و انگشتتان را به نشانه عصبانیت تکان دهید.
- برای نشان دادن گرسنگی، دستتان را روی شکمتان بگذارید.
اساسی ترین امر در آموزش افراد مبتلا به اتیسم، تقویت مهارت های اجتماعی است. زیرا آنها بر خلاف کودکان دیگر مهارت های اجتماعی را خود به خود و به صرف مشاهده یاد نمی گیرند و نیاز به تعلیم دارند. در این مورد با توجه به اینکه شما (والدین) بیشترین زمان را با کودک می گذرانید و با او در محیط های اجتماعی متعددی قرار می گیرید، باید از این محیط ها و موقعیت ها به منظور آموزش کودک خود استفاده کنید.
در ابتدای آموزش بخش مهارت های اجتماعی این کودکان می توانید از واژه های پیشنهادی زیر استفاده کنید:
- در قسمت تعامل اجتماعی آموزش (سلام، خداحافظ، این رو نگاه کن، نوبت من است، بیا بازی کنیم، شما را دوست دارم).
- در مسائل روزمره (شناخت افراد زندگی کودک شامل اعضای خانواده و هم بازی های کودک، شناخت جاهایی که می رود یعنی خانه، مهدکودک، پارک و …)
- آموزش احساسات (خوشحالی، ناراحتی، خشم، ترس، درد، خستگی، گرسنگی). در آموزش احساسات، آینه می تواند کمک زیادی کند.
- آموزش اعتراض کردن (نه، من آن را نمی خوام، ولم کن، مال منه).
مرضیه یحیایی- کارشناس ارشد روانشناسی کودکان استثنایی
